برای پیر نشدن جمعیت از امروز باید اقدام کنیم

دکتر عرب پژوهشگر حوزه جمعیت شناسی با تاکید بر اینکه عمده ترین شاخص کاهش باروری توسعه است، گفت: اگر بتوانیم یک ثبات اقتصادی، سیاسی، امنیتی و اجتماعی ایجاد کنیم، خانواده ها خودشان به سمت فرزندآوری می روند.

ایشان در خصوص وضعیت فرزندآوری در ایران معتقد است: باروری در اوایل دهه ۵۰ سیرکاهنده پیدا کرد، ولی در دهه ۶۰ افزایش پیدا کرد.
دلایل این افزایش را می توان جنگ تحمیلی، کوپنی شدن ارزاق، به شهادت رسیدن فرزندان ذکور خانواده ها در دوران جنگ ۸ ساله و … دانست و این عوامل افزایش موالید را به همراه داشت.
البته در اواخر دهه ۶۰ باروری با یک شیب تند، سیرکاهنده پیدا کرد و دلیل این اتفاق برای بسیاری نامشخص ماند.
وی ادامه داد: اگر کاهش موالید را به دهه ۵۰ وصل کنیم، در واقع رشد موالید در دهه ۶۰ غیر متعارف بوده است.
این سیر کاهنده از اواخر دهه ۷۰ آغاز شد و در سال ۸۵ به ۱.
۸ فرزند در سال رسید.
این میزان باروری از ۵ سال گذشته تاکنون افزایش هم داشته است.
ایشان عنوان کرد: اگر علت این کاهش را در بازه زمانی ۳۰ تا ۴۰ سال اخیر بررسی کنیم به شاخص های توسعه می رسیم.
در تمام کشورهایی که مسیر توسعه را طی کرده و یک جامعه صنعتی شده اند، سطح تحصیلات، شهرنشینی، اشتغال زنان و … افزایش پیدا کرده است.
تمام این اتفاقات در کشورهای اروپایی که زودتر به توسعه رسیده اند رخ داده و باروری در کشورهای توسعه یافته کاهش پیدا کرده است.

باروری و توسعه یک جامعه، علت و معلول یکدیگر هستند
این جمعیت شناس معتقد است باروری و توسعه یک جامعه، علت و معلول یکدیگر هستند.
وقتی جامعه توسعه پیدا می کند، باروری کم می شود و وقتی باروی کم می شود، سرمایه گذاری بیشتر می شود و توسعه جامعه افزایش پیدا می کند.
بررسی ها نشان می دهد در ایران هم عمدتاً شاخص های توسعه اثرگذار است.
وی با اشاره به اینکه اوایل انقلاب جمعیت شهر نشین ۴۷ درصد بود و هم اکنون به ۹۵ درصد رسیده است، افزود: آمار بی سوادی جمعیت تغییرقابل توجهی کرده است.
تمامی این عوامل باعث می شود خانواده ها در خصوص ازدواج، فرزندآوری و … اندیشمندتر باشند.
این روزها اشتغال، تبدیل شرایط کاری به وضعیت بهتر و تقویت زیربنای زندگی در اولویت خانواده ها قرار دارد.

افزایش هزینه فرزند پروری
این جمعیت شناس با اشاره به اینکه هزینه پرورش فرزند افزایش پیدا کرده است، تصریح کرد: در گذشته سطح انتظارات و خواسته ها متفاوت بود.
لباس فرزندان قبلی به فرزندان بعدی تعلق می گرفت.
بچه ها در مدارس نزدیک به خانه تحصیل می کردند و هزینه ایاب و ذهاب نداشتند.
همین طور هزینه مدرسه و دانشگاه کمتر بود و تغییر این عوامل در جامعه کنونی بر کاهش فرزندآوری تأثیر دارد.

کاهش فرزندآوری فرهنگی است
ایشان با اشاره به اینکه مردم مسائل اقتصادی را اصلی ترین دلیل کاهش باروری می دانند، افزود: اما عملاً این مسائل فرهنگی هستند.
خانواده می تواند بچه را مدرسه نزدیکتر بگذارد.
کلاس های کنکور با قیمت های بالا انتخاب نکند.
خانواده ها به سمت کمال گرایی و آرمان خواهی ترغیب شده اند.
اینها در اصل بحث های فرهنگی است.
وی ادامه داد: طبق بررسی ها، خانواده ها برای پس اندازشان سه اولویت تحصیلات عالیه، ازدواج و فرزندآوری را انتخاب می کنند.
اولویت اولیه افراد تحصیلات است؛ در صورتی که در جامعه ما تحصیل، بحث فرهنگی است.
تحصیلات عالیه در بیشتر موارد بر اقتصاد زندگی افراد تأثیر زیادی ندارد.
اینکه افراد تمایل داشته باشند فرزندانشان در مدارس خاص تحصیل کنند و در پی آن بچه باید با سرویس ترددکنند هم یک بحث فرهنگی است.
اگر خانواده این دید فرهنگی را نداشته باشد، به حداقل ها اکتفا می کند.
اینشان در خصوص تأثیر فردگرایی برکاهش فرزندآوری گفت: عملاً در غرب به دلیل فردگرایی، رفاه و اوقات فراغت بیشتر فرزندآوری کاهش داشته است.
اما در ایران اینگونه نیست.
در واقع افرادی که فرزندآوری را به تأخیر می اندازند، دغدغه های دیگری دارند.
برخی برای تحصیلات عالیه، شغل بهتر، تأمین رفاه بیشتر برای فرزند قبلی و … فرزندآوری را به تأخیر می اندازند.
در ایران اگر فرد به دلیل رفاه طلبی فرزندآوری را به تأخیر بیاندازد، جامعه به او اجازه این تفکر را نمی دهد.
همه می دانند تورم، تجمع شهری، دوندگی ها و چند شغله بودن زیاد است و همه افراد تلاش می کنند زندگی در حد متوسط خود را حفظ کنند و از آن چیزی که هستند کمتر نشوند.
وی با اشاره به اینکه جمعیت در معرض ازدواج و باروری افزایش پیدا کرده است، عنوان کرد: در چند سال اخیر تعداد موالید افزایش هم داشته است.
در دهه ۶۰ موالید به ۲ میلیون نفر رسیده بود که در دهه ۷۰ کاهش پیدا کرد و به یک میلیون و ۲۰۰هزار نفر هم رسید ولی متعاقب آن وقتی دهه شصتی ها به باروری رسیدند یک میلیون و ۶۰۰ هزار تولد سالانه داشتیم و این تولدها جایگزین می شوند.
این جمعیت شناس تصریح کرد: ۲۲ میلیون زن متأهل ۱۵ تا ۴۹ ساله داریم که در معرض باروری هستند.
اگر اینها دو فرزند هم داشته باشند، تعداد ولادت بالا می رود و عملاً این اتفاق در حال رخ دادن است.
البته این نافی افرادی که به سمت سالمندی می روند، نمی شود.
مثل کشورهای توسعه یافته که باروری شان کاهش پیدا کرد و بعد از یک دوره ۵۰ ساله به سمت سالمندی رفتند، ما هم به این سمت می رویم، اما این به این معنی نیست که جمعیت فعال نداشته باشیم.

باید برای سالمندان سیاست گذاری شود
دکترعرب عنوان کرد: در جمعیت سه متغیر وجود دارد که در رشد جمعیت اثر دارد.
این سه متغیر عبارتند از ولادت، مرگ و میر و مهاجرت.
عمده ترین شاخص کاهش باروری توسعه است.
عملاً نمی توانیم بگوییم اگر می خواهیم باروری افزایش پیدا کند شاخص های توسعه را مسکوت بگذاریم.
کاری که کشورهای دیگر بسته های سیاست حمایتی برای زنان شاغل گذاشتند.
مرخصی زایمان برای مادر و پدر، بسته های تغذیه کودک و امنیت شغلی برای زنان ایجاد می کردند.
وی عنوان کرد: اگر دولت بخشی از هزینه خانواده ها را تقبل کند و نگرانی مردم در خصوص آینده برطرف شود، نرخ باروری تغییر می کند.
در واقع امید به زندگی خانواده های ما کم است.
اگر بتوانیم یک ثبات اقتصادی، سیاسی، امنیتی و اجتماعی ایجاد کنیم، خانواده ها خودشان به سمت فرزندآوری می روند.
این جمعیت شناس تصریح کرد: اگر قرار است جلوی کاهش جمعیت گرفته شود و به یک حد رشد متعادل برسیم، نباید فقط بر باروری متمرکز شویم.
اگر فقط بر باروری متمرکز شویم و دیگر موارد را رها کنیم، به نتیجه مطلوبی دست پیدا نمی کنیم.
اگر فقط سیاست های باروری جواب دهد، ولی سیاست های درمانی و بهداشتی را اعمال نکنیم، تلفات افزایش پیدا می کند.
سوانح طبیعی، تصادف، مشکلات زیست محیطی و … درصد مرگ و میر را افزایش می دهد.
سالانه حدود ۴۰۰ هزار فوت داریم و اگر جلوی این میزان مرگ و میر را بگیریم، کمتر برای جامعه هزینه دارد و بهره گیری بالاتری دارد تا به همین میزان تولد جدید ایجاد کنیم.
وی یکی دیگر از دلایل کاهش جمعیت را مهاجرت دانست و افزود: شاهد هستیم بعد از انقلاب میزان مهاجرت به خصوص مهاجرت نخبگان در ایران افزایش داشته است.
این نخبه ها برای خانواده ها هزینه داشته است و حفظ آن ها برای کشور ارزشمند است.