تالاب صالحیه در حسرت مهمان نوازی

فصل پاییز سال ۱۴۰۱ در حالی به روزهای پایانی خود نزدیک می شود که تالاب صالحیه به عنوان نماد آب و زندگی البرز همچون سال های گذشته نشانی از تکاپو و همهمه پرندگان مهاجر در آن دیده نمی شود.

تالاب صالحیه برای بسیاری از طبیعت گردان ، طبیعت دوستان ، ساکنان شهرستان نظرآباد و سایر مناطق استان البرز همواره سرشار از خاطره های بکر و باطراوتی دارد؛ دیدن پهنه آبی و پرواز پرندگان بر فراز این تالاب قابی از شکوه خلقت و صحنه های چشم نوازی را در خاطره ها به یادگار گذاشت که به سادگی فراموش نمی شود.
چرای شتران و وجود جانوران آبزی نشان از حیات و سرزندگی تالاب داشت و همه روزه گردشگران فراوانی بر گرداگرد تالاب جمع می شدند تا انعکاس تنوع گیاهی و جانوری را بر پهنه زلال آبی رنگ صالحیه به تصویر کشند.

پاییز بی مهمان تالاب صالحیه
پرندگان گوناگون از کرکس ، شاهین تا مرغ های ماهی خوار و دریایی و انواع پرندگان کوچک دور این سفره آبی حلقه می زدند و با بال زدن و بالا و پایین آمدن شادی خود را از سفره میزبان به نمایش می کشیدند؛ گسترده آب به حدی بود که ۲ استان البرز و قزوین از سایه سار آن کشت و کار داشتند و خروارها محصول برداشت می کردند.
پاییز صالحیه روح نواز بود؛ پایان ماه شهریور، مهمانان پروازی از راه دور و دراز خود را به این سفره آبی می رساندند و تا زمستان و گاهی بهار از این فضای با نشاط بهره می بردند؛ گردشگران هم به این مسرور بودند که روزهای پایانی هفته، عکس های یادگاری خود را در حاشیه تالاب به قاب دوربین ها بسپارند.

این روزهای تالاب
تالاب صالحیه یکی از گستره های آبی و زیست محیطی ۲ استان البرز و قزوین است که زخم کاری خشکسالی تا عمق وجود آن را سوزانده و چیزی از طراوت و سبزینگی برجای نگذاشته است؛ ۲ سال کم بارشی پیاپی و تابستان سوزان و پاییز کم بارش سال ۱۴۰۱ اندوخته سال های آبی تالاب صالحیه را به آسمان برد و زمین بی حاصل و ترک خورده را بر جای گذاشت.
این روزها خبری از پروبال زدن پرندگان مهاجر تالاب نیست و شتران عشایر هم در نبود خوان گیاهی تنها به بوته های خشک بیابان رسیده اند.
اگر چه این روزها آسمان نوید بارش دوباره دارد اما تالاب آنچنان خشک و بی روح است که پرنده های بومی هم تاب دیدن آن ندارند.
جان کلام اینکه کم بارشی و خشکسالی زیستگاه فصلی صالحیه را از میزبانی زمستانی بی بهره کرد و اگر این وضعیت ادامه دار باشد شاید مهمانان برای همیشه قید آن را بزنند.
ناله بی صدای تالاب از روی برخواستن خاکی که بهار ، تابستان و ۲ ماه پاییزی ۱۴۰۱ به آسمان رفت می توان دید و فهمید، رفتاری محزون که مردمان اطراف آن هم در پس گردوغبار روزهای سختی سپری کردند.

تالاب صالحیه نظرآباد را بیشتر بشناسیم
صالحیه محدوده ای شامل اراضی تالابی ، آبگیرها ، کفه های نمکی و بیابانی است که در غرب استان البرز و شرق استان قزوین واقع شده است.
بر اساس طبقه بندی کنوانسیون رامسر این تالاب در دسته تالابهای داخلی قرار گرفته و با (حوضه ها، نهرها ، رودخانه های فصلی و نامنظم) و (مرداب ها و حوضچه های شور، لب شور، آهکی فصلی/ تناوبی و تالاب های باپوشش درختچه ای) مطابقت دارد.
وسعت کل حوضه آبریز تالاب صالحیه در استان های البرز و قزوین بیش از۴۸ هزار هکتار است و این محدوده شامل ارتفاعات هشتگرد، نظرآباد، آبیک، آوج ، قزوین ، ابهر و قیدار در استان زنجان است.
وسعت حریم و بستر تالاب صالحیه بر اساس مطالعات تعیین حریم توسط شرکت آب منطقه ای البرز ۱۶ هزار و ۸۱۳ هکتار اعلام شده است.
رودهای دائمی و فصلی متعددی در منطقه جریان دارند که مهمترین آنها عبارتند از رودخانه کردان ، رودخانه تنکمان (خرم آباد) ، رودخانه شط حاجی ، رودخانه زیاران ، رودخانه ابهررود، رودخانه خررود و رودخانه آجی چای است که در طول مسیر به رودخانه رودخانه شور استان البرز ملحق شده و از منطقه عبور می کنند.
حوضه آبریز صالحیه به دلیل دارا بودن شرایط خاص یکی از مهمترین زیستگاه های استان البرز محسوب می شود که تاکنون به خصوص در فصل بارش ها بیش از ۱۱۰ گونه پرنده مهاجر آبزی، کنار آبزی و بومی در آن شناسایی شده است.
انواع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی شامل غاز خاکستری ، نوک پهن، فیلوش، کله سبز، خوتکا، چنگر، گیلانشاه، آنقوت، تنجه، درنا، فلامینگو، حواصیل خاکستری، اگرت، خروس کولی، انواع آبچیلک و پرندگان خشکزی شامل هوبره، کوکر شکم سیاه، سنقر خاکستری ، سارگپه معمولی، دال و انواع گنجشک سانان از مهمانان دائمی و مهاجر این برکه آبی به شمار رفته اند.

تالاب صالحیه از سال ۱۳۹۶ به جرگه تالاب ها پیوست.

کنوانسیون رامسر به عنوان مهمترین کنوانسیون بین‌المللی مرتبط با تالاب‌ها در سال ۱۹۷۱ میلادی در شهر رامسر استان مازندران شکل گرفت و اکنون دبیرخانه آن در شهر گلاند سوئیس مستقر است.
ایران در سال ۱۳۶۴ با تصویب مجلس شورای اسلامی و تائید شورای نگهبان به عنوان رسمی به این اجلاس پیوست.
اکنون ۱۷۲ کشور عضو این کنوانسیون هستند و ۲ هزار و ۴۵۵ تالاب با عنوان رامسر سایت ثبت شده اند که سهم کشور ما ۲۵ تالاب با اهمیت بین المللی از جمله صالحیه است .

بخوانیم از رییس محیط زیست نظرآباد
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نظرآباد به خبرنگار ایرنا گفت: تالاب صالحیه تا پیش از سال ۱۳۹۶ به صورت تالاب تعریف نشده بود ولی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز با توجه به ارزش این آبگیر با رویکرد های اکولوژیکی واکوتوریسمی و مهار سیلاب های دشت هشتگرد و نظرآباد به دنبال ثبت این آبگیر به عنوان تالاب شد.
محمد محمودی با بیان اینکه اسمی از تالاب قبل از این سال ها نبوده و با تصویب قانون تالاب ها در سال ۹۶و سیاست ها سازمان خفاظت محیط زیست کشور مقرر شد به عنوان تالاب فصلی تعریف شود، افزود: مقدمات کار و طرح های توجیهی برای ثبت آن از طریق اداره کل انجام شد تا به عنوان یک تالاب فصلی ثبت شود که در نهایت از سال ۱۳۹۶ این آبگیر به عنوان تالاب فصلی به ثبت رسید.
وی با اشاره به وسعت ۴۸ هزار هکتاری کل دشت صالحیه، اظهار داشت: رویکرد بر این تالاب فصلی تا پیش از ثبت، برای کنترل سیلاب های دشت های نظرآباد و قزوین بود که ۱۶ هکتار آن در حوزه شهرستان نظرآباد و استان البرز است.
وی ادامه داد: یکسری کارهایی بعد از ثبت تالاب در سال های ۹۶ تا ۹۸ انجام شد و تا زمانیکه مقداری وضعیت آبی البرز بهتر بود، توانستیم چند مرحله به عنوان حق آبه ای که از وزارت نیرو اختصاص می دادند استفاده کنیم ضمن اینکه بارندگی خوبی آن سال ها داشتیم و با هدایت آب های سطحی از طریق کانال های موجود آبگیری در تالاب انجام شد.

تعیین حق آبه ۶۰ میلیون مترمکعبی / افزایش ۶ برابری کانون های ریزگرد البرز
محمودی اضافه کرد: به استناد بند ۲ قانون تالاب ها تعیین حقابه و طرح مطالعاتی آن بایستی انجام شود که طرح مطالعاتی آن را به صورت یکپارچه در ۲ حوزه استان البرز وقزوین با کمک سازمان محیط زیست واز طریق متخصصان انجام شد و میزان حق آبه تالاب را تعیین کردند که به استناد همان قانون تامین حق آبه به عهده وزارت نیرو است و حداقل آبی که برای تالاب در حوزه ما مشخص کردند در حوزه شهرستان نظرآباد حداقل ۶۰ میلیون متر مکعب است.
وی گفت: تا سال ۹۸ میزان کانون های گرد و خاک استان ۶ هزار هکتار بود که متاسفانه در سال های بعد از آن تا ۶ برابر افزایش یافت که به حدود ۳۶ هزار هکتار رسیده است.
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نظرآباد با بیان اینکه اراضی اطراف تالاب صالحیه به عنوان کانون های گرد و خاک است که اگر طرح های بیابان زدایی در آن انجام نشود این میزان کماکان افزایش می یابد، افزود: یکی از مشکلات اساسی تالاب وجود زهکشی است که در سنوات گذشته برای کنترل سیلاب به طول ۴۰ کیلومتر توسط استان قزوین ایجاد شده بود که حدود ۲۰ کیلومتر آن در حوزه این شهرستان است.

تبدیل زهکش به یک تهدید/ مدیریت تالاب ها مرز سیاسی نمی شناسد
محمودی با اشاره به اینکه آب های این زهکش به سمت رودخانه شور استان البرز می رود، اظهار داشت: این تالاب در سال های گذشته همیشه محلی به عنوان کنترل سیلاب بوده و این زهکش نیز در زمان های پرآبی برای کنترل سیلاب ایجاد شده بود ولی اکنون با توجه به تغییرات اقلیمی به وجود آمده و خشکسالی ها این زهکش به یک تهدید تبدیل شده زیرا به صورت حائل بین دشت های استان البرز و قزوین عمل می کند و حتی آب هم اگر باشد دیگر نمی تواند به سمت قزوین برود.
وی با تاکید بر اینکه مدیریت تالاب ها باید یکپارچه باشد و مرز سیاسی نمی شناسد، گفت: وسعت پهنه طرف نمکی و اراضی تالابی شور ۶۰ هزار هکتار است که بیش از ۳۰ هزار هکتار آن در البرز است که برای مدیریت این عرصه ها و نجات آن ها بایستی استان ها یکپارچه عمل کنند.
وی به دیگر مشکلات حق آبه این حوزه اشاره کرد و افزود: حدود هفت تا ۱۰ درصد میزان حق آبه باید از طریق رودخانه کردان تامین شود و مابقی آن بایستی از رودهای زیاران، ابهررود، خررود و روان آب های سطحی تامین شود.
وی با بیان اینکه خشکسالی امکان تامین حقآبه را میسر نکرده، تصریح کرد: بعضی ها می گویند چرا وزارت نیرو حق آبه نمی دهد که باید گفت باید آبی باشد که حقآبه تعلق گیرد و در حالی که در گذشته به محض اینکه می خواستیم آبی را به سمت بخشی از رودخانه ها ببریم حقآبه از آن تعلق می گرفت.
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نظرآبادگفت: ‌همچنین مقرر شده بخشی از آب تصفیه خانه های ماهدشت در صورت استانداردسازی برای دشت های اشتهارد و نظرآباد استفاده شود که در برنامه بلند مدت محقق نشد زیرا تصفیه خانه ماهدشت مشکلاتی دارد و همیشه خروجی آن استاندارد نیست تا برای تامین حق آبه های تالاب استفاده کنند.

اختصاص ۱۲۰ هکتار از اراضی برای ساخت تصفیه خانه فاضلاب انسانی در نظرآباد
محمودی افزود: در برنامه های بلند مدت برای شهر نظرآباد ایجاد سیستم تصفیه خانه ای پیش بینی شده که طرح مطالعاتی آن در حال انجام می باشد و ۱۲۰ هکتار زمین در بخش جنوب غربی این شهرستان در طرح مطالعاتی است تا تصفیه خانه ای برای جمعیت ۱۷۰ هزار نفری نظرآباد ایجاد شود.
وی ادامه داد: بر اساس قوانین و ضوابط محیط زیست تصفیه خانه های فاضلاب برای اینکه مشکلاتی برای واحدهای مسکونی اطراف به وجود نیاورد باید طرح های مطالعاتی همراه با ارزیابی زیست محیطی از طریق کارفرمایی از شرکت آبفای استان انجام شود.
وی اضافه کرد: این کارها انجام شده و بازدیدهای میدانی انجام شده و قرار بر این شد که طرح های مطالعاتی انجام شود و محیط زیست هم نظرات زیست محیطی خود را ارایه دهد که در نهایت ۵۰ هزار مترمکعب ظرفیت این تصفیه خانه درنظر گرفته شده است که اجرای این طرح و بازچرخانی فاضلاب تصفیه شده در آینده می تواند در جبران کمبود آب بسیار موثر واقع شود.
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نظرآباد گفت: در فصل پاییز امسال متاسفانه شاهد فصل پربارانی نبودیم و به همین علت اکنون تالاب صالحیه بدون آب شرایط لازم برای میزبانی از پرندگان مهاجر را ندارد.
وی افزود: اکنون مهار کانون های گرد و خاک محدوده تالاب صالحیه شامل نجم آباد و اشتهارد در اولویت اصلی سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.

تهران در تهدید گرد و خاک تالاب صالحیه و نجم آباد
محمودی تصریح کرد: اگر برای کنترل گرد و خاک با توجه به خشکسالی طرح های مدیریتی ارایه و انجام نشود با وضعیت بحران هوا در کلانشهر های کرج و تهران روبرو خواهیم بود.

وی با اشاره به ۲ موضوع اساسی تهدید کننده در زیست بوم نظرآباد و البرز گفت: علاوه بر موضوع کانون های ریزگرد و گرد و خاک که در چهار سال اخیر ۶ برابر افزایش یافته با موضوع فرونشست دشت های هشتگرد و نظرآباد روبرو هستیم.
وی افزود: در این سال ها به میزان ۲۵ سانتیمتر فرونشست زمین داشتیم که نشان از تشنه بودن زمین دارد یعنی اگر نتوانیم برنامه های مدیریتی ۱۰ ساله برای کنترل گرد و خاک انجام دهیم برای سال های بعد با تقلیل کیفیت هوا در البرز و تهران با محوریت گرد و غبارهای تالاب صالحیه و اراضی نجم آباد روبرو خواهیم بود.

شترهای سرگردان عاملی برای ایجاد گرد و غبار
محمودی در ادامه به موضوع مدیریت مرتع در اراضی صالحیه اشاره کرد و گفت: ممیزی میزان چرای دام این مناطق بایستی دوباره توسط منابع طبیعی و جهاد کشاروزی انجام شود و تعادل بین دام و مرتع انجام شود ضمن اینکه شترهایی که برای زیستگاه ها و اکوسیستم این منطقه نیستند باید مدیریت شوند.
وی افزود: بایستی برنامه ای برای مدیریت شترها و دام های منطقه انجام دهند که در شورای برنامه ریزی استان البرز و ستاد ملی گرد و غبار یکسری طرح هایی مصوب کردند تا مشکل تالاب صالحیه رفع شود.
وی تصریح کرد: تاکید ما بیشتر بر فصلی بودن تالاب است زیرا بر اساس نقشه مطالعاتی وتصاویر ماهواره ای به صورت فصلی بوده و همیشه تالابی نبوده که به صورت دائمی آبی مستمر داشته باشد و طی این چهار سال که تالاب در سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان تالاب فصلی ثبت ملی شده بود توانستیم اقدامات خوبی انجام دهیم.
محمودی گفت: مطالعه تعیین نیازهای آبی تالاب و پیگیری حقابه تالاب ، مطالعه احیای اکوسیستم تالاب ، اجرای کپه کاری و نهالکاری و حفاظت، ارتقای سطح حفاظتی تالاب به منطقه شکار ممنوع و مطالعه و شناسایی کانون های گردو خاک اراضی تالاب صالحیه از جمله اقدامات صورت گرفته است که ضمن آنکه ۱۳ کیلومتر از کانال های انتقال آب به تالاب صالحیه لایروبی شده است.
وی تاکید کرد: بایستی برای احیای تالاب هم طرح های مطالعاتی انجام شود و روی کنترل گرد و غبار اکنون باید کار کنیم و طرح های بیابانزدایی در مناطق شناسایی شده برای کانون های گرد و خاک انجام داد.

محمودی اظهار داشت: اکنون پرندگان بومی همچون کبوتر چاهی و گنجشک ها و عقاب طلایی کوهستان در این منطقه هستند زیرا نیاز آبی کمتری دارند و خود را با شرایط اکوسیستم منطقه منطبق کرده اند.
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نظرآباد گفت: پرندگانی که از شمال به سمت جنوب از البرز گذر می کردند ممکن است به صورت موقت و شب گذرانی بمانند و ادامه مسیر دهند ولی زمستان گذرانی در این منطقه ندارند.

یک هزار و ۸۰۰ نفر شتر سرگردان بدون مجوز در بیابان های نظرآباد
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز نیز گفت: رییس جمهور در سفر فروردین ماه امسال خود به البرز دستور اکید برای رفع مشکل تالاب صالحیه را دادند که پیرو این دستور ستاد احیای تالاب صالحیه در نظرآباد تشکیل شد و جلسات در دستگاه های مربوطه انجام شد .
مجید درگی یکی از مسایل و مشکلات تالاب صالحیه را احداث زهکشی در سالیان گذشته توسط وزارت جهاد کشاورزی از قزوین به سمت البرز دانست و افزود: این زهکش اکنون به مانعی برای عبور آب از بالادست تالاب به سمت جنوب تبدیل شده که بخش عمده ای از این تالاب که در جنوب واقع شده آبی به آن نمی رسد که در نتیجه این مساله باعث شده که یک بیابان لم یزرع شکل بگیرد.
وی با بیان اینکه همچنین چرای شترهای سرگردان یکی دیگر از معضلات در این منطقه می باشد، اظهار داشت: در این منطقه بالغ بر ۲ هزار نفر شتر به صورت سرگردان چرا می کنند که با پیگیری های انجام شده مشخص شد که ۲۰۰ نفر از این شترها متعلق به یکی از روستاهای شهرستان نظرآباد و دارای بدون مجوز هستند و مابقی متعلق به این منطقه نیستند.
وی گفت: در گذشته هم اقداماتی برای مدیریت این شترها شده و به رغم دستورات موکدی که صادر شده و دادستان استان هم ورود کرده اند عزم و اراده جدی برای مدیریت این شترها ایجاد نشده و همچنان این شترها باعث تخریب این منطقه شده اند.

تصمیم گیری برای تالاب صالحیه در سطوح ملی
دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست نیز پیش از این در بازدید از تالاب صالحیه چرای شترهای سرگردان را یکی از علل اصلی غبارخیزی تالاب صالحیه و بیابان های نظرآباد استان البرز عنوان کرد و گفت: بیشتر این شترها بدون مجوز در این منطقه در حال چرا هستند.
علی محمد طهماسبی بیرگانی افزود: از مهمترین کانون های غبارخیز کشور در زمان حاضر تالاب های صالحیه نظرآباد و الله آباد قزوین هستند که باید برای آنها چاره جویی کرد.
وی اظهار داشت: طبق مطالعات انجام شده حدود ۱۲۵ هزار هکتار مناطق با ظرفیت غبارخیز در محدوده ۲ تالاب است که ۳۵ هزار هکتار آن شدید می باشد و با توجه به وضع موجود هر بار که آب این دشت سیلابی را مشروب نمی کند در مدیریت سرزمین بهره برداری ها باید این نواحی محدود بشود به خصوص چرای شتر که یکی از مهمترین علت های تشدید غبارخیزی است .
وی گفت: قرار است مدیریت محیط زیست البرز کارگروه استانی را سریع تر شکل بدهد تا موضوع را به تدریج به سطوح ملی منتقل و دستگاه های متولی را در این موضوع پاسخگو کنیم به خصوص این موضوع به وزارت جهاد کشاورزی، امور عشایری، دام و سازمان مراتع و بیابانزایی کشور مرتبط است که وظایفی دارند و این وظایف در سیاست گذاری ها تدوین شده است.

تهدید جدی البرز و تهران با گرد و خاک
طهماسبی بیرگانی با بیان اینکه برای این موضوع برنامه مدونی با حضور دستگاه های ذیربط خواهیم داشت، تصریح کرد: این ناحیه در آینده ای بسیار نزدیک به شدت استان های البرز و تهران را تهدید جدی می کند که اگر پیشگیری نکنیم به وضعیتی بحرانی تر از اکنون منجر می شود که کنترل آن خیلی مشکل تر خواهد بود.
وی به منابع زیستی و اقتصادی که این تالاب تاثیرگذار بر روی آن است اشاره کرد و گفت: ممکن است گرد و غبار در یک منطقه بیابانی تاثیری بر روی اقتصاد و زیست نداشته باشد ولی غباری که از اینجا تولید می شود بر جمعیت زیادی تاثیر می گذارد علاوه بر اینکه خیلی از منابع اقتصادی کشور در این دو استان متمرکز شده که به شدت به آن ها آسیب می زند و صنایع حساس ما را درگیر خواهد کرد.

دبیر ستاد ملی مقابله با گردو غبار سازمان حفاظت محیط زیست افزود: بنابراین امروز به البرز آمدیم تا بحث تالاب صالحیه و این کانون بحرانی را به بخش ملی برسانیم و در ستاد ملی تصمیمات خاص گرفته شود و دستگاه های استانی مکلف بشوند که پیگیری ها و مصوبات ستاد ملی را برای مدیریت عرصه مدنظر قرار دهند.
وی در خصوص تعیین وتامین حق آبه تالاب ها، گفت: یک حرکنی را برای استفاده از پساب تصفیه شده داشتیم که در سطوح ملی پیگیری شده ولی هنوز عملیاتی نشده است.
طهماسبی بیرگانی افزود: این ۳۵ هزار هکتار طی یک مدت زمانی به این وضع دچار شده که برنامه عمل ۱۰ ساله را تدوین کرده و ابلاغ کرده ایم و به استان فرستادیم که اگر ملاک عمل قرار گیرد وظایف تمام دستگاه ها در آن مشخص شده و حداقل یک دوره ۱۰ ساله با پای کار آمدن تمام دستگاه ها نیاز است تا این وضعیت را مدیریت کرد واگر تمام دستگاه ها به تکالیف خود عمل کنند شاهد بهبود این وضعیت خواهیم بود منبع ایرنا برچسب ها: فصل پاییز سال ۱۴۰۱ در حالی به روزهای پایانی خود نزدیک می شود که تالاب صالحیه به عنوان نماد آب و زندگی البرز همچون سال های گذشته نشانی از تکاپو و همهمه پرندگان مهاجر در آن دیده نمی شود.
فصل پاییز سال ۱۴۰۱ در حالی به روزهای پایانی خود نزدیک می شود ک