هفته گذشته طی مراسمی از هفت رقم بذر هیبریدی کاهو تولید شده توسط مرکز ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در مجتمع تحقیقاتی شهدای جهاد دانشگاهی در کرج رونمایی شد.
در این مراسم حسن مسلمی نائینی؛ رئیس جهاد دانشگاهی با بیان اینکه موضوع بذر اهمیت زیادی دارد و باید در این زمینه خودکفا شویم چون بذر وارداتی هم ارز زیادی از کشور خارج می‌کند و هم ممکن است مناسب اقلیم کشور ما نباشد، گفت: با توجه به توان خوبی که در کشور و جهاد دانشگاهی وجود دارد، می‌توانیم در این زمینه لبیک گفته و در آینده نزدیک خودکفا شویم تا نیازی به واردات بذر نداشته باشیم.
اکنون این پرسش مطرح است که بذر هیبریدی چیست و این بذرها چه تفاوتی با بذرهای تراریخته دارند؟
بذر هیبرید چیست؟
رئیس انجمن ژنتیک ایران در پاسخ به این پرسش به قدس گفت: انسان از هزاران سال قبل برای افزایش محصولات کشاورزی بذرهایی را انتخاب می‌کرد که تولید بهتر و بیشتری داشتند، بعدها متوجه شدند گیاهان نیز مانند سایر موجودات دارای جنسیت (نر و ماده) هستند و اگر میان آن‌ها تلاقی ایجاد شود، بذری تولید خواهد شد(هیبرید) که با استفاده از همان نهاده‌های قبلی (آب، خاک، نور و کود) می‌توان محصول بهتر و بیشتری تولید کرد. به عبارت ساده‌تر بذر هیبرید، بذری است که از تلاقی دو گیاه به وجود می‌آید. این بذر توسط انسان و از طریق گرده‌افشانی مصنوعی تولید می‌شود و در واقع تولید بذرهای هیبریدی از صدها سال قبل در صنعت کشاورزی رایج بوده است.
مختار جلالی در خصوص نگرانی برخی افراد در مورد ضعف غذایی و کمبود ویتامین در محصولاتی که با بذر هیبرید تولید می‌شوند، اظهار کرد: برخی تصور می‌کنند این گیاهان به دلیل دستکاری‌های ژنتیکی ممکن است از لحاظ سلامت مناسب نباشند. اما باید گفت محصولات بدست آمده از این گونه بذرها اصلاح شده هستند و در واقع برای تولید این‌گونه بذرها، هیچ‌گونه دستکاری ژنتیکی انجام نمی‌شود. در محصولاتی که تغییر ژنتیک می‌یابند، دی. ان. ای یا ژن‌هایی از گیاهی دیگر یا حتی موجودی دیگر (مثل باکتری یاجانور) را با گیاه پیوند می‌زنند و نقشه ژنتیکی آن را تغییر می‌دهند که این محصولات با عنوان «تراریخته» شناخته می‌شوند. این درحالی است که در بذرهای هیبریدی ویژگی‌ها و صفات برتر چندین گیاه با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا محصولی باکیفیت تولید شود. از جمله مزایای بذرهای هیبریدی می‌توان به مواردی همچون رشد سریع‌تر و آسان‌تر نسبت به بذرهای محلی، تولید میوه مرغوب‌تر و بهتر، برخورداری از بازده بهتر نسبت به سایر بذرها، مقاومت بالا در برابر انواع بیماری‌ها و آفات، سازگاری با آب و هوا و حتی صرفه جویی در مصرف آب اشاره کرد.
راندمان بالاتر
این متخصص ژنتیک ادامه داد: تولیدکنندگان این بذرها، گیاهان والد را با یکدیگر تلاقی می‌دهند و نتایج بدست آمده را ثبت می‌کنند تا به فرمولی برسند که نتایج عالی داشته باشد. این فرایند ممکن است سال‌ها طول بکشد اما در نهایت به بذری تبدیل می‌شود که ویژگی‌های هر دو والد را داراست، با این تفاوت که در برابر عوامل بیماری‌زا یا تنش‌های محیطی (مثل خشکی، شوری، سرما و گرما) مقاومت بیشتری داشته و دارای ویژگی‌هایی چون خوشمزگی، بهره‌وری بالاست. به طور کلی بذرهای هیبریدی نسبت به بذرهای محلی عملکرد و راندمان بالاتری دارند و با شرایط آب‌وهوایی سازگارتر هستند که در بسیاری از گیاهان به‌ویژه ذرت، گیاهان جالیزی لحاظ می‌شود و به عنوان یکی از روش‌های افزایش بهره‌وری مورد اقبال کشاورزان است.
تفاوت هیبرید با تراریخته
دکتر جلالی در خصوص تفاوت بذرهای هیبریدی با بذرهای تراریخته گفت: این دو بذر کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند. در بذرهای تراریخته اگر گیاهی دارای ضعفی همچون حساسیت نسبت به آفت یا دارای ماده‌ای آلرژی‌زا باشد، با استفاده از علم مهندسی ژنتیک، دی. ان. ای گیاه در آزمایشگاه تغییر می‌یابد یا ژن جدیدی به آن منتقل می‌شود تا ضعف مورد نظر در گیاه اصلاح یا برطرف شود، اما بذرهای هیبریدی تلاقی دو گیاه با یکدیگر است که ۵۰ درصد اطلاعات ژنتیکی از پایه مادری و ۵۰ درصد از پایه گیاه پدری است و هیچ‌گونه تغییر مصنوعی در دی. ان. ای آن‌ها انجام نمی‌شود. به عبارت ساده‌تر بذر جی‌ام‌او یا تراریخته با دستکاری ژنتیکی دی‌ان‌ای والدین بدست می‌آید اما در تولید بذر هیبرید دستکاری دی‌ان‌ای صورت نمی‌گیرد و تنها گرده افشانی با «دخالت انسان در انتخاب والدین با صفات برتر» در شرایط ویژه و خاص انجام می‌شود و در واقع بذرهای هیبرید همه خواص مفید والد خود را دارند، با این تفاوت که دارای باروری بیشتری هستند و با وجود آنکه تحولی بزرگ در صنعت کشاورزی محسوب می‌شوند، تا حدودی با کشاورزی ارگانیک نیز همسو است.
افزایش کیفیت وکمیت
این استاد دانشگاه تربیت مدرس در خصوص کاربرد استفاده از بذرهای هیبریدی در کشاورزی سنتی و تأثیر آن اظهار کرد: استفاده از بذرهای هیبریدی موجب افزایش کیفیت و کمیت محصولات می‌شود و تفاوتی ندارد که این بذرهای در کشاورزی سنتی و یا مدرن مورد استفاده قرار گیرد. چرا که در هر دو روش کشاورزان تأثیر آن را دیده‌اند و در بسیاری از مواقع حتی کشاورزان سنتی ترجیح می‌دهند به جای استفاده از بذر محصولات سال گذشته خود که برایشان رایگان تمام می‌شود، بذرهای هیبریدی را با قیمت بالا خریداری و کشت کنند چون به یقین رسیده‌اند با کشت بذرهای هیبریدی محصولات بهتر و بیشتری برداشت خواهند کرد.
افزایش بهره‌وری از محصولات کشاورزی
جلالی با تأکید بر اهمیت تولید بذرهای هیبریدی در صنعت کشاورزی اضافه کرد: تولید محصولات اصلاح شده در صنعت کشاورزی از بروز قحطی در جهان پیشگیری کرده است و به عبارتی دیگر اگر این بذرها تولید نمی‌شد، محصولات کشاورزی پاسخگوی نیاز جمعیت زمین نبود که یکی از این بذرها، هیبرید است که موجب افزایش چشمگیر میزان باروری و بهره‌وری محصو لات کشاورزی شده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان از این روش برای تولید فراگیر بذر محصولات مختلف در حوزه کشاورزی استفاده کرد، گفت: علم ژنتیک برای تولید بذرهای هیبریدی در مورد هیچ گیاهی محدودیت قائل نیست، از محصولات استراتژیک مثل گندم، برنج و ذرت گرفته تا صیفی‌جات و حتی گیاهان زینتی، اما با توجه به طولانی بودن فرایند تولید این بذرها نیازمند حمایت وزارت کشاورزی و نظارت دقیق متخصصان ژنتیک است.
۸۰ درصد بذرهای کشاورزی وارداتی است
این متخصص ژنتیک با انتقاد از اینکه بیش از ۸۰ درصد بذرهای کشاورزی وارداتی است، ادامه داد: این درحالی است که با حمایت از متخصصان داخلی این بذرها باید با کیفیت بیشتر و قیمت مناسب‌تر تولید شود تا افزون بر پیشگیری از خروج ارز از کشور، در صورت افزایش تحریم‌ها نیز برای واردات بذر با مشکل مواجه نشویم.
دکتر جلالی افزود: تولید بذر محصولات کشاورزی توسط متخصصان داخلی مزایای متعددی دارد که بومی سازی بذرهایی که با شرایط خاک و آب‌وهوایی کشور سازگاری دارند، از جمله این مزیت‌هاست.
رئیس انجمن ژنتیک ایران در پاسخ به این پرسش که آیا امکان بذرگیری از بذرهای هیبرید میسر است، گفت: می‌توان از محصولات تولیدی بذرهای هیبریدی نیز بذرگیری و سال‌ها کشت کرد و معمولاً کشاورزان ما به همین روش عمل می‌کنند. البته برخی بذرها مانند ذرت، پنبه و چغندر دگر گُشت هستند به خصوص در مورد ذرت اگر کشاورز از محصول سال قبل خود کشت کند کمیت محصول او ۵۰ درصد کاهش می‌یابد. بنابراین برای کاهش خسارت بهتر است از بذر هیبرید استفاده شود، زیرا خسارت محصول به مراتب بیشتر از هزینه‌ای می‌شود که باید صرف خرید بذر گردد.
فرایند قانونی تولید بذر
جلالی در خصوص فرایند قانونی تولید بذرهای هیبریدی توضیح داد: از چندین دهه قبل برای کنترل و صدور گواهی تولید بذر تحت نظارت وزارت کشاورزی تأسیس شده است. از این رو، هر بذری که تولید می‌شود این مؤسسه طبق ادعای تولید کننده و بر اساس پروتکل‌های تعیین شده، کنترل‌های لازم را انجام می‌دهد و اگر از استانداردهای لازم برخوردار بود و ادعای تولید کننده صحت داشت، مجوز تکثیر و توزیع بذر مورد نظر در سطح کشور صادر می‌شود.
منبع: روزنامه قدس
از شما سپاسگزاریم که نظرات و پیشنهادات سازنده تان را با ما در میان می گذارید