ضرورت توجه بیشتر به مدیریت ریسک سیلاب

دکتر علیرضا مقدم نیا عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در خصوص سیل های اخیر اظهار کرد: به واسطه تغییر اقلیم، تغییر کاربری و پوشش اراضی، افزایش سطوح نفوذ ناپذیر و توسعه مناطق مسکونی شهری و روستایی در حریم رودخانه ها و مسیلها، ریسک سیلاب و خسارات ناشی از آن در طی دهه های اخیر به طور پیوسته در حال افزایش است و این امر، ضرورت یادگیری از رویدادهای سیلاب گذشته را برجسته می نماید.

وی ادامه داد: لذا درک و فهم بهتر از علل اصلی وقوع سیلاب و اثرات آن بر روی جامعه و مفهوم ریسک، می تواند منجر به پیشگیری و کاهش مؤثر خسارات سیل مبتنی بر مدیریت ریسک سیلاب گردد.
دکتر مقدم نیا اظهار داشت: پیشرانهای اصلی ریسک سیلاب به چهار پیشران تغییر اجتماعی (افزایش جمعیت، شهرسازی و توسعه شهری)، فرآیندهای فیزیکی (تغییرکاربری زمین)، توسعه اقتصادی(زیرساخت ها، کشاورزی فشرده)، تغییر اقلیم (فزایش بارشهای شدید و مونسون) تقسیم بندی می شوند.
دانشیار هیدرولوژی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران با بیان اینکه توسعه و ساخت و سازها در حوزه های آبخیز شهری و روستایی در آینده بایستی منطبق بر اصول آمایش سرزمین باشد، تصریح کرد: تجربیات جهانی نشان می دهد آمایش سرزمین نقش مهمی در مدیریت ریسک سیلاب دارد.
وی بیان کرد: موضوع مهم دیگر اطلاع رسانی ریسک سیلاب یا به عبارت دیگر، اصلاح گویش درباره دوره برگشت رخداد سیلاب است.
توصیه مکرر این است که به جای دوره بازگشت برای هر رخداد سیلاب، ریسک سیلاب بر حسب احتمال به کار گرفته شود.
مقدم نیا ادامه داد: بنابراین، به جای "یک رویداد یک مرتبه در ۱۰۰ سال"، بایستی بیان کنیم که رویداد دارای یک احتمال وقوع یک درصد در هر سال می باشد، زیرا استفاده از واژه های سیلاب ۱۰۰ ساله یا سیلاب ۵۰۰ ساله برای اطلاع رسانی ریسک کافی نیست.
اکثر اوقات، مردم تصور می کنند که اگر آنها از سیل ۱۰۰ ساله جان سالم به در برده اند، آنها در زمان حیات خود یک رخداد سیل ۱۰۰ ساله دیگر را نخواهند دید.

عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در بخش دیگری با اشاره به اجرای برنامه "خانه ای برای رود" در کشورهای مختلف، خاطرنشان کرد: این برنامه در بسیاری از کشورهای اروپایی نظیر بلژیک، انگلستان، آلمان، سوئیس، مجارستان و هلند توسعه داده شده، به طوری که در کشور هلند " خانه ای برای رود " به عنوان سیاست جدید سیلاب کشور هلند اعلام گردید که نمایانگر تغییر رویکرد از " مقاومت در برابر سیلاب" به "همزیستی با سیلاب" می باشد.
عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران ادامه داد: بر اساس مدیریت جامع حوزه آبخیز، کنترل سیلاب در منشاء می تواند خسارات سیلاب را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
دکتر مقدم نیا تقویت شبکه های پایش آب شناسی و آب و هواشناسی، توسعه سامانه هشدار زودهنگام سیلاب، بازبینی و تطبیق سیاست های بهره برداری از زیر ساخت های هیدرولیکی، بازبینی ظرفیت هیدرولیکی مقاطع عرضی رودخانه در محل پل ها و سایر سازه های زهکشی، بازبینی آسیب پذیری زیر ساخت های شهری (تامین آب، فاضلاب، تصفیه آب و .
.
.
)، تعیین آسیب پذیری مناطق مسکونی غیر استاندارد در مواجهه با سیلاب ها، بررسی وضعیت کنونی نهرها و رودخانه های طبیعی با توجه به موانع و تصرفات، تهیه اطلس ریسک سیلاب، پروژه های مهار سیلاب، توسعه معیار های آب شناسی و توجه به آن در اجرای طرح های توسعه شهری، توسعه طرح های آبخیزداری، احیای جنگل و پروژه های حفاظت آب و خاک و.
.
.
.
از جمله اقدامات مقابله با وقوع خسارات ناشی از سیلاب های آتی دانست.

مقدم نیا اظهار کرد: درک و فهم محدودمان از پویایی مکانی و زمانی سیلاب ها، خصوصاً تند سیلاب های بالقوه، ضرورت تهیه اطلس ریسک سیلاب را بیش از پیش آشکار می نماید.
همچنین سیاستها و برنامه های آگاهی عمومی، مشارکت رسانه ها در مخابره ریسک و اطلاع رسانی نقش حائز اهمیتی در کاهش تلفات جانی و خسارات اقتصادی دارد.

وی تصریح کرد: مسئله مهم دیگر که جا دارد بدان اشاره کنم، کاربست رویکرد نظام مند کالبدسنجی سیلاب است که بر تحلیل اندرکنش عوامل ریسک، در معرض قرارگیری، آسیب پذیری و تاب آوری و شناسایی پیشرانهای اصلی ریسک متمرکز می باشد.
این رویکرد امکان بازسازی رویداد به منظور تعیین آنچه واقعاً اتفاق افتاده است، چه عواملی نقش داشته اند، چه قصوری صورت گرفته است، کنشگران اصلی که مستحق سرزنش هستند چه کسانی بوده اند و نظایر آن را فراهم می کند.
عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران گفت: رویکرد کالبدسنجی سیلاب ارائه گردیده توسط محققان علوم و مهندسی هیدرولوژی و منابع آب به نام های رامیز و هِرِرا در سال (۲۰۱۶)، دارای پنج بخش است و هر بخش شامل چندین مرحله با هدف مستندسازی و شفاف سازی وقایع رخ داده است، همانطوری که در شکل نشان داده می شود.

وی افزود: برخی از اقدامات شامل یک تحلیل دقیق علمی می باشند، در حالیکه برخی دیگر از اقدامات نیازمند ایجاد سامانه اطلاعات جغرافیایی و یا حتی اجرای یک مدل شبیه سازی عددی است.
مقدم نیا خاطرنشان کرد: ضمن اینکه برخی مراحل شامل کارهای میدانی به منظور تعیین نحوه عملکرد سیستمها، برنامه‌های عملیاتی، روش مدیریتی وضعیت اضطراری و یا حتی چگونگی تاب آوری جمعیت در مواجهه با رویداد می باشد.
همچنین کالبدسنجی سیلاب در پی تلفیق جنبه های جغرافیایی، هیدرولوژیکی، هیدرولیکی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به منظور شناسایی محرکهای اصلی موثر برای کاهش اثرات سیلاب است.
دانشیار هیدرولوژی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران متذکر شد: از جمله راهکارهای موثر برای به حداقل رساندن تلفات جانی و خسارات ناشی از سیلاب‌ها در سطح کشور، می توان به مواردی همچون توجه ویژه مسئولان سطح عالی کشور به مدیریت جامع حوزه آبخیز و مدیریت ریسک سیلاب، افزایش سطح آگاهی و دانش جامعه در باره سیلاب و مفهوم ریسک سیلاب‌ و توجه نظام آموزشی کشور بدان در رده های سنی مختلف به ویژه خردسالان و سالمندان، راه اندازی سامانه هشدار سیل کاربرپسند و به سهولت در دسترس برای عموم مردم، به کارگیری گوشی تلفن هوشمند برای هشدار به کاربران به منظور دوری جستن از حریم رودخانه ها و مسیل ها و محدوده های سیلگیر‌، قانونگذاری در خصوص ضوابط ساخت و ساز در مناطق شهری و روستایی در معرض سیل، به هنگام سازی سامانه های هشدار سیل در واکنش نسبت به تغییر اقلیم و رخداد سیل اشاره کرد.