لحظه شماری رودخانه برای بلعیدن دختر کرج

شاید نامش را از این جهت پل «دختر» یا «خاتون» نهادند که نما و سیمای قوس دارش گوی سبقت را بر طراوات و زیبایی رودخانه خروشان کرج ربوده است هر چند که در این سال ها به واسطه بی مهری ها، رودخانه و باران برای درهم شکستن غرورتاریخی اش لحظه شماری می کنند.

در شناسنامه اش چنین آمده است که حدود ۱۰۰۰ سال پیش معماران سلجوقی با ذوق و قریحه ای خاص پایه هایش را در ۲ سوی رودخانه کرج بنا نهادند تا افزون بر رفت وآمد آسان، خالق اثری ماندگار در ایران زمین شوند.
خشم طبیعت و بارش های مداوم دست تقدیری شد تا سقف خاتون کرج همزمان با پایان حاکمیت سلجوقی ها فرو ریزد و دست مردمان عصرخود را از ۲ سوی رودخانه خشمگین کرج کوتاه کند.
در زمان حاکمیت صفوی که بود به واسطه اهمیت جاده ابریشم، پل دختر کرج این بارهم به همت معماران ایرانی قامتی زیبا و رعنا در هم آمیخت و جلای تاریخ کرد تا اینکه دهه های ۴۰ و ۵۰ که ماشین شد وسیله رفاه، باز هم پل خاتون آمد به کار اما تولد پل حافظ در همسایگی آن، پل «دختر»، «خاتون» کرج بدل شد.
اینک چند سالی است که دختر یا خاتون کرج ناخوش احوال است هرچند که در دوران پس از پیروزی انقلاب دستی بر سر و صورت زیبای آن کشیده شد اما حوادث یکی پس از دیگری (ریزش سنگ و بارش ها ) دست بردار از این شاهکار معماران ایرانی نیست.
آنجا که سنگی از ارتفاعات به پائین غلتید تا زخمی کاری برپشت خاتون کرج بنشاند و به سال ها غبطه باران و رودخانه پایان دهد هرچند که معماران عصر جدید جای زخم را نیم بند مداوا کردند اما حربه آنقدر کاری بود که آذرماه سال ۹۹ مدیرکل میراث البرز از ریزش سقف، رسوخ باران و به هم ریختگی خاتون فریاد برآورد، فریادی که وزیر وقت میراث و مسوولان دیگر کشور را به وادی کرج کشاند.
هزاران شهروند البرزی که غرور فرهنگیشان به قامت تاریخی دختر یا خاتون کرج گره خورده بود این بار منتظر ماندند تا دستانی یاریگر از داخل و برون استان به فریاد برسد و شناسه تاریخی استان را ازمرگ حتمی نجات دهند.

لحظه شماری رودخانه برای بلعیدن دختر کرج
باز هم وعده و وعیدها گوش آسمان و زمین را پر کرد، صحبت های احساسی از تخصیص اعتبار از این محل و آن محل به میان آمد تا تسلای دل دوستداران فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران زمین شود.
یک زمستان، یک بهارو یک تابستان از زمان حادثه ریزش بخشی از سقف پل تاریخی کرج می گذرد و اینک یک پائیز ۱۴۰۰رو به پایان است که این روزها از فحوای صحبت های دوستداران فرهنگ و تاریخ ایران زمین تا مدیرکل میراث استان البرز می توان فهمید که خاتون کرج در حال از دست رفتن است.
بهار و تابستان امسال درگیرودار بیماری کووید۱۹ مسوولان میراث البرز از ایجاد موانع و پایه های فلزی برای جلوگیری از ریزش مابقی سقف خاتون کرج سخن گفتند و همه منتظر بودند تا حداقل ۲ تا سه میلیارد تومان از شهرداری کرج، استانداری البرز و وزارت میراث کمک حال علاج این اثر تاریخی شود؛ ظاهرا تا اینجای کار برخی وعده دهندگان پا پس کشیده اند و میراث فرهنگی با اندک اعتبارخود تا حدودی تنها مانده است.

فرزان احمد نژاد کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی البرز در توصیف این بنای تاریخی، به شرح زیبایی و استحکام بنا می پردازد و آن را نشانی از شاهکار معماری منحصر به فرد ایرانی در دوران سلجوقی و صفوی می داند.
او به قدمت حدود یک هزار ساله این اثراشاره می کند وآن را به عنوان نقطه اتصال ده ها پل در مسیر جاده ابریشم و تجارت تاریخی ایران با شرق و غرب کشور ارتباط می دهد.
با این حال وجود کاروانسراهای بزرگ شاه عباسی کرج و ینگی امام ساوجبلاغ استان البرز بر اهمیت استراتژیکی تاریخی پل خاتون گواهی می دهند و این اثر را کمک حال آسانی راه هزاران تجارو گردشگری معرفی می کنند که از روی رودخانه خروشان کرج طی طریق کرده اند.
احمدنژاد براین نکته تاکید دارد که حدود ۴۰۰ سال از قدمت سازه کنونی دختر یا خاتون کرج می گذرد، پلی که به لحاظ فنی دارای آبشکن و پایه طاق است؛جنس مصالح پل در قسمت پایین از سنگ و ساروج و در قسمت پایه ها و بالا نیز از آجر است که چیدمان زیبای مصالح پل حکایت از چیرگی دست و قریحه هنری معماران دارد.
نکته کلیدی که کارشناس میراث البرز به آن اشاره دارد این است که در دهه ۷۰ شمسی حین تعریض جاده کرج – چالوس سنگی بزرگ از ارتفاعات بر سرخاتون کرج فرودآمد که ضربه ای اساسی برای آن شد و امروز پل از همین ناحیه در حال ریزش است.
میراث فرهنگی در همین دهه قسمت فرو ریخته را ترمیم کرد اما سال های گاهی تر و گاهی خشک یا به تعبیرعلمی« تغییراقلیم» باز هم برای ریزش پل مزید بر علت شده است که کارشناس میراث فرهنگی البرز سرنوشت خاتون کرج را به ۳۳ پل اصفهان گره می زند و می گوید ویژگی ساروج این است که باید همواره با آب در تماس باشد اما گاهی خشکسالی و گاهی سیلاب یا فعل و انفعال خود برای برداشتن شکاف و آسیب جدی کافی است.

اما بخوانیم از پژوهشگر البرزی
حسین عسکری شهروند کرجی که که او را به نام البرز پژوه می شناسند و در این سال ها با نوشتن مقاله و کتاب ها ، گذشته های آشکار و پنهان این دیار را در ابعاد فرهنگی، مذهبی وتاریخی برای ساکنان حال وآینده البرز بازگو می کند، این بار نیز درباب کم لطفی ها به دخترتاریخی کرج زبان به گلایه و انتقاد می گشاید.
او با ارائه عکس های تاریخی این اثر می گوید که پل خاتون کرج مانند برخی آثار تاریخی کشور می رود تا دیگر اثری از خود برجای نگذارد و هیچ گردشگری، نقش زیبای آن در روشنایی آب رودخانه کرج به نظاره ننشیند.
.
ی به این موضوع هم اشاره دارد که پل تاریخی کرج در منابع ایرانی و خارجی با نام های «شاه عباسی»، «سلیمانیه»، «خاتون» و «دختر» از آن یاد شده است که در ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ۳۵۰۱ به ثبت رسیده است.
بنا بر تحقیقات این البرز پژوه، این اثر تاریخی که در ورودی شهر و بر روی رودخانه کرج ساخته شده، در قرون گذشته راه ارتباطی میان ری، تهران و قزوین بوده است.
پل دارای ۲ طاق کوچک و بزرگ است.
بین این ۲ طاق، پایه قطوری ساخته شده که در میان این پایه، ۲ اتاقک تعبیه شده است.
وی ادامه می دهد که برخی از بومیان کرج، این پل را متعلق به دوره ساسانیان می‌دانندو تعدادی از نویسندگان ایرانی و خارجی در کتاب ها و سفرنامه هایشان به این پل و ویژگی های آن اشاره کرده اند که از آن جمله به ژان باپتیست فووریه (پزشک مخصوص ناصرالدین شاه قاجار)، ارنست اورسل (حقوقدان و جهانگرد بلژیکی در قرن نوزدهم میلادی)، میرزا محمدحسین حسینی فراهانی (از کارگزاران فرهنگی حکومت ناصرالدین شاه قاجار)، مرحوم آیت الله سید احمد شبیری زنجانی (از فقیهان معاصر)، جیمز ژوستینین موریه (سیاستمدار و نویسنده انگلیسی در قرن نوزدهم میلادی)،میرزا علیخان ظهیرالدوله (از رجال حکومت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار) و عبدالصمد میرزا سالور عین الدوله (فرزند محمد شاه قاجار) می توان اشاره کرد.
همچنین عسکری به پل تاریخی برغان در شهرستان ساوجبلاغ متعلق به دوره صفویه، پل آصف الدوله در شهرستان اشتهارد مربوط به دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار به روی رودخانه شور ، پل حاج کاظمی در روستای جلنگه دار شهرستان ساوجبلاغ متعلق به دوره قاجاریه و پل بانو صحرا در شهرستان ساوجبلاغ مربوط به دوره صفویه اشاره می کند و می گوید، این آثار بیانگر اهمیت تجاری و ترددی استان البرز است که امروزه هم رفت و آمدهای آن به شکل تردد های میلیونی خودروها خودنمایی می کند.
امروز نیز البرز در مسیر ۱۵ استان کشور قرار دارد که سالانه بیش از ۳۰۰ میلیون تردد جاده ای در راه های آن انجام می شود و ۱۸ درصد ترافیک ایران را به خود اختصاص داده است.
به گفته البرز پژوه ، اوژن فلاندن نقاش ، معمار و سیاستمدار فرانسوی با ترسیم یک نقاشی از این پل به نام پل« سلیمانیه کرج» نام برده که البته از این حیث نام سلیمانیه برای این اثر به کار برده شده که کاخ سلیمانیه مربوط به یکی از فرزندان فتحعلی شاه قاجار بوده و در نزدیکی پل قرار دارد.

لحظه شماری رودخانه برای بلعیدن دختر کرج
عسکری با ارائه تصویری از نقاشی منتسب به اوژن پلاندن می گوید که افزون بر تصویر پل تاریخی کرج، یک بقعه آرامگاهی یا بنای مذهبی در این تصویر به چشم می خورد که یا از بین رفته و یا اوژن فلاندن مسافت بین پل و یکی از امامزاده های کرج «امام زاده حسن (ع) » را نادیده گرفته است که البته ما اطلاعات دقیقی در خصوص بقعه آرامگاهی حاشیه پل نداریم.
محقق البرزی به اهمیت آثار تاریخی به ویژه پل ها اشاره دارد و بر صیانت از آنها به عنوان میراث گرانبهای نیاکان تاکید می کند.

واگویه های مدیرکل
فریدون محمدی که چند صباحی پس از انتصاب مدیر کلی اش برمسند اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی البرز ، حادثه ریزش پل خاتون کرج که روز جمعه چهاردهم آذرماه سال ۹۹رخ داد در همان روز رسانه ای کرد.
او اکنون صحبت های خود را با این موضوع آغاز کرد که بخشی از انرژی کاریش پای نامه نگاری برای نجات این اثر تاریخی نهاده تا بتواند بودجه ای برای نماد تاریخی کرج دست و پا کند.
محمدی این را هم گفت که پس از آمدن غیر مترقبه وزیر وقت میراث فرهنگی در زمستان ۹۹ به البرز و بازدید از پل دختر یا خاتون کرج، تامین ۲ میلیارد تومان اعتبار از سوی استانداری البرز، شهرداری کرج و میراث فرهنگی توافق شد اما پس از مدتی برخی شرکای میراث داری از جمله شهرداری هر یک بها را به بهانه دادند.
او در ادامه گفت که با تغییر مدیریت عالی استان و مدیریت شهری کرج اینک پرونده خاتون کرج به دولت سیزدهم رسیده که هرچند در این ماه ها به واسطه ظلم تحریم و محدودیت اعتباری، انتظار در سطح عالی نیست اما تامین ۲ تا سه میلیارد تومان برای سرپانگه داشتن خاتون کرج کافی است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در عین حال می افزاید که سال گذشته وزارت میراث فرهنگی ۵۰۰ میلیون تومان پرداخت کرد و با این رقم عملیات نجات بخشی از پل شامل خاکبرداری سقف و سبک سازی عرشه انجام شد و می رفت تاعملیات طاق زنی به سرانجام برسد اما شورای شهرو شهرداری کرج پای کار نیامدند و الان بیم و هراس از مرگ خاتون کرج در فصل زمستان وجودمان را فرا گرفته است.

لحظه شماری رودخانه برای بلعیدن دختر کرج
محمدی این را هم گفت که البته استانداری البرز ۴۰۰ میلیون تومان پرداخت کرده است و وزارت میراث فرهنگی نیز ۶۰۰ میلیون تومان دیگر اعتبار گذاشته اما باید افزون برآورده شهرداری ، رقم دیگری اختصاص داد تا بتوان رخوت و سستی را از پل تاریخی کرج زدود.
وی نجات نماد کرج را در تخصیص و تجمیع سریع اعتباراتی دانست که شهرداری کرج، وزارت میراث و استانداری البرز باید به پای این اثر تاریخی بریزند.
او گفت که اگر بودجه تجمیع شد می توان در کمترین زمان ممکن پل تاریخی کرج به روزهای اول بازگرداند.

«باید و نباید» رییس کمیسیون فرهنگی شورا
علیرضا سعیدی رییس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهرکرج که افزون بر توسعه فعالیت های فرهنگی، حفظ داشته های تاریخی و فرهنگی شهر بخشی از امور مسوولیتی اوست، پاسخ ایرنا را در خصوص نجات خاتون کرج به عبارت «باید پرداخت شود» محول کرد.
او گفت که شهردارکرج باید تعهد اعتباری خود را بپردازد تا شهروندان کرجی این داشته تاریخی فرهنگی را از دست ندهند.
اینکه توفیقی حاصل نشد تا نظر دیگر مسوولان شهر کرج دراین خصوص داشته باشیم و «بایدها» چه زمانی در این بخش اثر بخش می شود، موضوعی است که انتظار می رود حداقل پس از انتشار این گزارش مدیریت شهری کرج به این اثر تاریخی که زینت ورودی شهر است روی خوش نشان دهد.
نکته مهم اینکه پل تاریخی کرج در امتداد مجموعه گردشگری و تفریحی ۹۰۰ هکتاری باغ عقیق کرج قرار دارد که سال گذشته بر روی گردشگران گشوده شد و مسوولان شهری برنامه های زیادی برای توسعه آن در حاشیه رودخانه کرج و محدوده آزاد راه کرج – تهران و جاده کرج – چالوس دارند.

پل خاتون به روایت مشخصات فنی
پل تاریخی خاتون به طول ۶۱ متر ، عرض هفت متر و ارتفاع حدود ۱۰ متر در ورودی شرقی کرج و بین پل حافظ و میدان کرج ، بر روی رودخانه کرج با مصالح از جنس ساروج ، سنگ و آجر ساخته شده است.

سخن آخر
پل دختر یا خاتون کرج اثری ماندگار از نیاکانی است که ضمن توجه به معماری اصیل و ظرافت ها، جاده ای صاف برای آیندگان پدیده آورده اند تا مبادا مردمان عصر خود و فرزندان آیندشان در گرداب رودخانه کرج گرفتار شوند و حادثه ای تلخ پدید آید.
گذشته از ارزش تاریخی این بنا و سال ها استفاده ترددی نیاکان و امروزی ها از آن ، آنچه نباید در حفظ و صیانت از آثار تاریخی نادیده گرفت، زیبایی و ماندگاری بناهایی است که بیانگر هوش و استعداد سرشار گذشتگان و محکم کاری آنان در انجام امور برای زمان خود و آینده بوده است که هرچند آثار تاریخی در طول سال ها به واسطه آسیب های طبیعی و غیر طبیعی ضربات مهلکی بر آنها وارد شده اما باز هم روی پای خود ایستاده اند و پیام صلابت و نیک کرداری را به امروزی ها رسانده اند.
نمایش آجر ۹ هزار ساله تپه ازبکی شهرستان نظرآباد استان البرز در مقر سازمان ملل قطره ای از تاریخ پر گهر ایران زمین است که باید برای فرداها از داشته هایمان صیانت کنیم تا فرهنگ، تاریخ و مفاخر این سرزمین همیشه جاودانه بمانند.
وجود ۵۵۰ اثر تاریخی و طبیعی در استان البرز هریک گواهی بر تاریخ پرمعنا و طبیعت زیبای این دیار است که باید در حفظ و صیانت از آنها کوشید.
نکته پایانی اینکه تامین ۲ تا سه میلیارد تومان اعتبار رقمی نیست که به خاطر آن انگشتر گرانبهای البرز (پل دختر) از دست رود و این دیار در سوگ خاتون زانوی غم بغل کند.
منبع ایرنا