بحران فرونشست در البرز چندین برابر میانگین جهانی این استان را تهدید می‌کند، پدیده‌ای که ناشی از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی است و بر اثر برداشت بی‌رویه از منابع آبی، خشک‌شدن سفره‌های آب و فعالیت‌های انسانی به وقوع می‌پیوندد.
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!به گزارش خبرگزاری ایمنا از البرز، پدیده فرونشست زمین در استان البرز به یکی از جدی‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی و زیرساختی تبدیل شده است که می‌تواند آثار غیرقابل جبرانی بر کیفیت زندگی مردم و ساختارهای شهری داشته باشد.
این پدیده ناشی از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی است که در اثر برداشت بی‌رویه از منابع آبی، خشک‌شدن سفره‌های آب و فعالیت‌های انسانی به وقوع می‌پیوندد.
محمد جهانشاهی، مدیر امور منابع آب شهرستان کرج، اعلام کرد که سطح آب‌های زیرزمینی در استان البرز هر ساله یک متر کاهش می‌یابد و در برخی مناطق میزان فرونشست به ۲۹ سانتی‌متر در سال رسیده است. این میزان فرونشست، ۱۴۵ برابر بیشتر از استاندارد جهانی است که تنها حدود دو میلیمتر در سال است.
فرونشست زمین، به‌ویژه در مناطقی که برداشت آب از منابع زیرزمینی بدون کنترل صورت می‌گیرد، می‌تواند به مشکلات اساسی منجر شود. فرونشست نتیجه طبیعی کاهش حجم لایه‌های زیرزمینی به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، خشک‌شدن سفره‌ها و برخی فعالیت‌های انسانی است. در این پدیده، سطح زمین به‌صورت تدریجی یا ناگهانی به پایین می‌رود که می‌تواند آسیب‌های جدی به زیرساخت‌ها، محیط‌زیست و ساختمان‌ها وارد کند.
پیشینه و وضعیت فعلی فرونشست در استان البرز
پدیده فرونشست در استان البرز تاریخچه‌ای طولانی دارد که در سال‌های اخیر شدت و گسترش آن افزایش یافته است. بر اساس گزارش‌های سازمان نقشه‌برداری کشور در سال ۱۳۹۸، حدود ۷۰۰ کیلومتر مربع از اراضی استان البرز تحت تأثیر این پدیده قرار دارد.
در این گزارش، بیشترین نرخ فرونشست در زمین‌های زراعی جنوب اتوبان کرج-قزوین، به‌ویژه در روستای حاجی‌آباد، گزارش شده که این رقم به ۲۹ سانتی‌متر در سال می‌رسد. همچنین، در مناطق شهری مانند حسین‌آباد مهرشهر که در جنوب کرج واقع شده است، نرخ فرونشست به ۱۸ سانتی‌متر در سال رسیده است. در سایر مناطق استان مانند نظرآباد، ماهدشت و کمال‌شهر، نرخ فرونشست به‌ترتیب به ۴، ۴۸ و ۸ سانتی‌متر در سال افزایش یافته است.
محمد جهانشاهی در این باره گفت: «فرونشست، آخرین مرحله از افت آبخوان‌ها است که نشان‌دهنده‌ی عدم امکان احیای آنهاست. این وضعیت به هیچ وجه نگران‌کننده نیست و می‌تواند تبعات گسترده‌ای داشته باشد.»
معضلاتی که باعث هدر رفت آب می‌شود
به‌طور کلی، چندین معضل عمده باعث هدر رفت منابع آب در استان البرز شده‌اند. اول، استفاده بی‌رویه و بدون مدیریت منابع آب زیرزمینی است که موجب کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین می‌شود. دوم، مصرف آب در کشاورزی به شیوه‌های غیر بهینه، مانند استفاده از آبیاری سطحی، باعث هدر رفت منابع آب در این بخش می‌شود. سوم، نبود سیستم‌های بازچرخانی آب و عدم استفاده مناسب از پساب‌ها در مصارف صنعتی و کشاورزی یکی دیگر از عواملی است که باعث فشار بیشتر به منابع آبی می‌شود.
در نهایت، فقدان فرهنگ‌سازی در خصوص مصرف بهینه آب در سطح جامعه و عدم توجه کافی به مدیریت منابع آب از سوی مردم و کشاورزان به تشدید این معضل کمک می‌کند.
تهدیدات فرونشست زمین
فرونشست زمین به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تهدیداتی جدی برای زیرساخت‌ها، منابع طبیعی، اقتصاد و امنیت غذایی ایجاد می‌کند. یکی از تهدیدات عمده، آسیب به زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها است. نشست ناگهانی یا تدریجی سطح زمین می‌تواند منجر به ترک‌خوردگی و تخریب ساختمان‌ها، جاده‌ها، پل‌ها و دیگر سازه‌ها شود. این آسیب‌ها می‌تواند هزینه‌های زیادی را به دولت و مردم تحمیل کند.
از سوی دیگر، فرونشست زمین می‌تواند بر روی سیستم‌های آب و فاضلاب اثر منفی بگذارد. تغییر سطح زمین موجب آسیب به لوله‌های آب و فاضلاب می‌شود که به‌طور مستقیم بر تأمین آب و خدمات بهداشتی تأثیر می‌گذارد. به‌ویژه در مناطق شهری مانند مهرشهر و کرج، این تهدیدات می‌توانند به بحران‌های آبی و بهداشتی منجر شوند.
کاهش سطح آب‌های زیرزمینی نیز تأثیر منفی بر کیفیت آب‌ها دارد. افت سطح آب در سفره‌های زیرزمینی باعث می‌شود که آب‌های زیرزمینی از کیفیت مطلوب برخوردار نباشند. این مسئله در بلندمدت می‌تواند به بحران آب آشامیدنی در برخی از مناطق استان‌ها تبدیل شود. علاوه بر این، فرونشست زمین می‌تواند خطر سیلاب‌ها را افزایش دهد. تغییرات در سطح زمین و کاهش توان جذب آب توسط خاک می‌تواند منجر به روان‌آب‌های بیشتر و افزایش خطر سیلاب‌ها در مناطق شهری و روستایی گردد.
فرونشست همچنین تهدیدی جدی برای کشاورزی و امنیت غذایی کشور به‌شمار می‌آید. افت سطح آب‌های زیرزمینی، که منبع اصلی تأمین آب برای بخش کشاورزی است، می‌تواند تولیدات کشاورزی را کاهش داده و باعث بحران امنیت غذایی در منطقه شود. این موضوع همچنین می‌تواند بر روی درآمد کشاورزان و اقتصاد مناطق روستایی تأثیر منفی بگذارد.
راه‌حل‌ها و تدابیر پیشگیرانه برای کاهش فرونشست
برای مقابله با بحران فرونشست و کاهش آثار آن، چندین راه‌حل عملی وجود دارد که می‌تواند به کاهش این پدیده و تبعات آن کمک کند که به شرح زیر است:
۱. مدیریت منابع آب زیرزمینی: کنترل دقیق برداشت از منابع آب زیرزمینی، جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه و تدوین سیاست‌های مناسب برای حفاظت از این منابع ضروری است. در این راستا، ایجاد سامانه‌های نظارتی و پایش وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی می‌تواند به جلوگیری از افت شدید سطح آب کمک کند.
۲. افزایش تغذیه سفره‌های زیرزمینی: یکی از روش‌های مؤثر در بازگرداندن تعادل به سفره‌های آب زیرزمینی، تغذیه مصنوعی این سفره‌ها از طریق ایجاد سدهای خاکی و تزریق آب به زمین است. این روش می‌تواند کمک شایانی به بازسازی منابع آب زیرزمینی کند.
۳. کاهش مصرف آب در کشاورزی: تغییر شیوه‌های آبیاری و استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و استفاده از سیستم‌های هوشمند در کشاورزی، می‌تواند به کاهش مصرف آب در این بخش کمک کند.
۴. بازچرخانی آب و استفاده از پساب: استفاده از پساب تصفیه شده برای مصارف صنعتی و کشاورزی می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی کمک کند. استفاده از این پساب‌ها در کشاورزی، به‌ویژه در مناطق کم‌آب، می‌تواند یکی از راه‌حل‌های مؤثر در حفظ منابع آبی باشد.
۵. پایش و کنترل زمین با سیستم‌های ژئودزی: استفاده از سیستم‌های هشداردهنده و فناوری‌های جدید برای پایش وضعیت زمین و پیش‌بینی تغییرات در سطح زمین می‌تواند کمک شایانی در پیشگیری از آسیب‌های ناشی از فرونشست داشته باشد.
۶. آموزش و مشارکت مردم: آموزش کشاورزان و مردم در خصوص مصرف بهینه آب و استفاده از روش‌های نوین در کشاورزی می‌تواند از فشار بر منابع آب زیرزمینی بکاهد. فرهنگ‌سازی در سطح جامعه برای کاهش مصرف آب در زندگی روزمره نیز امری ضروری است.
کلام آخر
چندی پیش در استان تهران، مقامات محلی گزارش دادند که فرونشست زمین در برخی مناطق مانند ورامین و پردیس به بیش از ۲۰ سانتی‌متر در سال رسیده است. این موضوع به شدت نگرانی‌های زیست‌محیطی را افزایش داده و نشان می‌دهد که این پدیده نه تنها مختص استان البرز، بلکه در سایر مناطق کشور نیز در حال گسترش است. در استان فارس نیز مطالعات جدید نشان داده‌اند که فرونشست در برخی مناطق زراعی این استان به سرعت در حال افزایش است.
فرونشست زمین یکی از بحران‌های زیست‌محیطی جدی است که در بسیاری از مناطق کشور به ویژه در استان البرز به یک تهدید جدی تبدیل شده است. این پدیده می‌تواند تأثیرات زیان‌بار زیادی بر زیرساخت‌ها، منابع آب و کشاورزی بگذارد. برای مقابله با این بحران، مدیریت منابع آب، کاهش مصرف بی‌رویه، استفاده از تکنولوژی‌های نوین در کشاورزی و صنعت، و فرهنگ‌سازی در سطح جامعه می‌تواند مؤثر واقع شود.
منبع: ایمنا – البرز
از شما سپاسگزاریم که نظرات و پیشنهادات سازنده تان را با ما در میان می گذارید